Η τηλεόραση

Του ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ*

Συνηθίζουμε, και πράττουμε μάλλον σωστά, να καταγγέλλουμε την τηλεόραση για ορισμένα από τα δεινά που μολύνουν την ελευθερία μας, που στομώνουν την ορθοκρισία μας, που αλλοτριώνουν τη συνύπαρξή μας με τους άλλους.

Από τις περισσότερες ενημερωτικές εκπομπές, μέχρι τις σαπουνόπερες, εξαιρώντας ίσως κάποιες ποιοτικές ταινίες και λίγα ντοκιμαντέρ, θεωρούμε τη μικρή οθόνη βασική υπεύθυνο της χειραγώγησής μας, μιας έρπουσας, γι' αυτό και δύσκολα διαγνώσιμης διά γυμνού οφθαλμού, αλλά τόσο ισχυρής ανθρωπολογικής μας μετάλλαξης. Μια τέτοια στάση είναι χαρακτηριστική μιας αριστερής ριζοσπαστικής κριτικής που δέχονται τα «Μέσα», έστω και αν τα τελευταία χρόνια αυτή καταχωρίζεται ως αρχαϊκή, συντηρητική, κ.λπ.

Γι' αυτό δοκιμάζει κανείς μεγάλη έκπληξη, όταν ακούει και διαβάζει ανάλογα πράγματα προερχόμενα από ανθρώπους που είναι ή υπήρξαν πολιτικά στελέχη πρώτης γραμμής, και μάλιστα από τον ευρύτερο αριστερό χώρο, χωρίς ωστόσο να διεκδικούν ριζοσπαστικές δάφνες. Τέτοια, νομίζω, είναι η περίπτωση του Γάλλου σοσιαλιστή, πρώην πρωθυπουργού Μισέλ Ροκάρ, ο οποίος μόλις πριν από λίγες ημέρες, σε σχετική συνέντευξη, φόρτωσε στην τηλεόραση, χωρίς υπερβολή, όλα περίπου τα δεινά, με πρώτο αυτό της δυσλειτουργίας της Δημοκρατίας. Και τι δεν είπε ο Γάλλος σοσιαλιστής. Οτι «το δράμα σήμερα είναι ότι η τηλεόραση έγινε το κυρίαρχο μέσον που κατασκευάζει τις γνώμες», ότι η τηλεοπτική εικόνα απωθεί την πολυπλοκότητα, αναζητεί πάντα τη σύγκρουση, τη συγκίνηση, το δραματικό στοιχείο, το «γεγονός».

«Ενα σχέδιο εξόδου από την οικονομική κρίση που παρουσιάζει η οποιαδήποτε κυβέρνηση -γαλλική, αμερικανική, αγγλική, γερμανική- θα συζητηθεί σε σχέση με την αντίθεση της αντιπολίτευσης στη χώρα και όχι τόσο σε σχέση με την εν δυνάμει αποτελεσματικότητά του».

Η αποπνευμάτωση που προκαλεί η τηλεόραση «αλλάζει τον τρόπο σκέψης των λαών», τους καθιστά ευαίσθητους στα χαμηλού επιπέδου «κοσμοπολίτικα» ρομάντζα, και διαγράφει την ιδέα ότι «ο πολιτικός μπορεί να είναι ένα σοβαρό επάγγελμα». Για να επισημάνει: είναι τραγικό, «εδώ είναι ο θάνατος της Δημοκρατίας!». Ενας θάνατος που δεν περιορίζεται σε μία μόνο χώρα, αλλά αφορά όλο τον πλανήτη. Μάλιστα, αυτό το «θανάσιμο πλήγμα» στη Δημοκρατία έχει σε ορισμένες περιπτώσεις και ονοματεπώνυμο. Πρόκειται για τους διαφόρους Μέρντοχ και Ρανκ, που ελέγχουν και έντυπα μέσα ενημέρωσης. «Για παράδειγμα, αυτοί οι δύο άνδρες», λέει ο Ροκάρ, «έκαναν τη Μεγάλη Βρετανία ξενόφοβη», αντιευρωπαϊκή. Η χώρα έγινε ξενόφοβη εξαιτίας τού μεγάλης κυκλοφορίας λαϊκιστικού της Τύπου.

Δύσκολο να διαφωνήσει κανείς με τέτοιες ριζοσπαστικές απόψεις, έστω και αν κινούνται στο όριο της δαιμονοποίησης της τηλεόρασης. Ωστόσο, έχουμε τη γνώμη πως χρειάζονται μια αναγκαία συμπλήρωση. Αυτή η λειτουργία των μέσων, και ειδικά της τηλεόρασης, δεν μπορεί να μετριάζει τις μεγάλες ευθύνες εκείνων που πολλές φορές τα χρησιμοποιούν. Εκτός από τους «κακούς» ιδιοκτήτες και τους εκδότες, υπάρχουν και τα πολιτικά κόμματα, που, αρκετές φορές, στο πεδίο του κομματικού ανταγωνισμού επινοούν, επεξεργάζονται και προσαρμόζουν τις στρατηγικές τους σε σχέση με τα μέσα. Η στρατηγική χρήση των μέσων εκ μέρους των κομμάτων, η επικέντρωση στο «γεγονός» και στη «συγκίνηση», στη λαϊκιστική καταγγελία ως «γεγονός», κ.λπ., συμμετέχει από κυρίαρχες θέσεις στην ενίσχυση αυτού που ο Ροκάρ ονομάζει θανάσιμο πλήγμα κατά της Δημοκρατίας. Τα κόμματα δεν μπορεί διαρκώς να παρουσιάζονται θύματα, αθώα παίγνια στα χέρια αμείλικτων εκδοτών που συνωμοτούν και κατευθύνουν τις εξελίξεις κατά εκεί που το επιθυμούν.

* Διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.
http://www.enet.gr/?i=arthra-sthles.el.home&id=40143